Akut Ürtiker

Ürtiker, kaşıntılı, ciltten kabarık plaklar şeklinde kızarıklıklar olarak kendini gösteren bazen de ödemin eşik ettiği cildin alerjik hastalığıdır. Ürtiker döküntülerin süresine göre 2 çeşittir; Akut ürtiker ve Kronik Ürtiker. Akut ürtiker ani gelişen kaşıntılı kızarıklıklar 6 haftadan daha az süre devam ediyorsa akut ürtiker olarak tanımlanır. Akut ürtikerin başlıca belirtileri kaşıntı ve plaklar şeklinde kızarıklıklardır. Teşhiste muayene ve öykü önemlidir. Ürtiker tedavisi nedenin ortadan kaldırılması ve ilaç tedavisi şeklindedir. 

Akut Ürtiker Nedir?

Ürtiker, kaşıntılı, ciltten kabarık plaklar şeklinde kızarıklıklar olarak kendini gösteren bazen de ödemin eşik ettiği cildin alerjik hastalığıdır. Halk arasında kurdeşen ve dabaz olarak da bilinmektedir. Genelde 24-48 saat içinde düzelme olur

Bazen bu kaşıntılı kızarıklıklarla beraber dudakta, dilde, göz etrafında, ayak bileği ve el bileği gibi eklem yerlerinde şişmelerde görülebilir. Bu şişmelere anjioödem denilmektedir. Ürtiker gelişen çocukların yarısında bu anjioödem görülmektedir.  Bu anjiödemler nedeniyle bazen çocukların yürümesi de kısıtlanabilir. Her on çocuktan birinde ödem gelişmeden ürtiker gelişirken her on çocuğun birinde ise ürtiker döküntüsü olmadan sadece ödem olarak kendini gösterebilir.

Ürtiker döküntülerin süresine göre 2 çeşittir;

• Akut ürtiker
• Kronik Ürtiker

Akut ürtiker ani gelişen kaşıntılı kızarıklıklar 6 haftadan daha az süre devam ediyorsa akut ürtiker olarak tanımlanır. Genellikle akut ürtiker 1-2 gün çok şiddetlidir. Bu kaşıntılı döküntülerin bazıları düzelirken diğerleri çıkar. Tamamen düzelince aileler tam düzeldi diye sevinirken bir anda yine tüm vücudu sarıp çocuğu perişan edebilir. Bu dalgalanmalar genelde bir hafta içinde düzelmekle birlikte 2 haftayı da bulabilir. Bu tekrarlamalar 6 haftayı geçerse de adı artık kronik ürtiker olarak adlandırılabilir. Akut ürtikerlerin yaklaşık %20-30’unda kronik ürtiker veya tekrarlayan ürtiker gelişmektedir.
– Kronik Ürtiker: Vücudunuzda oluşan kabarcıklar 6 haftadan fazla sürüyor ise bu kronik ürtikerdir ve bir an önce tıbbi yardım almanız gerekmektedir.
Ürtiker, cilde verdiği zarardan dolayı günlük rutin yaşamınızı etkileyen bir durumdur. Döküntüler alerji kaynaklı ve çeşitli uyarılara bağlı gelişebilir.

Akut Ürtiker Belirtileri Nelerdir?

Ürtikerin (Kurdeşen veya dabaz) en önemli belirtileri;

1. Ortası kabarık ve etrafı kırmızı plak tarzında ve değişik büyüklüktedir
2. Kaşıntı vardır
3. Kısa sureli olup çok hızlı ortaya çıkar ve genelde 24-48 saat içinde düzelir. Düzelen yerlere rağmen diğer yerden yine farklı kızarıklıklar ortaya çıkabilir.
4. Özellikle boğazda, göz çevresinde, yanaklarda, dudaklarda, ellerde, ayaklarda ve genital bölgelerde acı ve yanmaya neden olan şişme

Ürtiker plaklarının özellikleri

Döküntüler plaklar şeklinde olup ortası kabarık ve atrafı kızarık olduğu için plak şeklindedir. Büyüklükleri çok değişkendir. Basmakla beyazlaşır. Ciddi ürtikerlerde çok yaygın olduğu için plaklar şeklinde görülmeyebilir. Bir plak 24-48 saat içinde düzelir ancak diğer taraftan bir başkası çıkar. Bu da aileleri neden bu tekrarlıyor veya yayılıyor diye endişeye sefk eder. Bu tablo aslında beklendik bir durumdur. Kaşıntı çok fazladır. Bu da uykuyu günlük yaşamı çok etkiler.

Ürtikerle birlikte ödem

Ürtikerde kaşıntılı kızarıklıklarla beraber dudakta, dilde, göz etrafında, ayak bileği ve el bileği gibi eklem yerlerinde şişmelerde görülebilir. Bu şişmelere anjioödem denilmektedir. Ürtiker gelişen çocukların yarısında bu anjioödem görülmektedir.  Bu anjiödemler nedeniyle bazen çocukların yürümesi de kısıtlanabilir. Her on çocuktan birinde ödem gelişmeden ürtiker gelişirken her on çocuğun birinde ise ürtiker döküntüsü olmadan sadece ödem olarak kendini gösterebilir.

Ürtiker vücudun her yerinde çıkabilir

Ürtiker plakları vücudun her yerinde ortaya çıkabilir. Vücudun bir yerinde toplanmışsa döküntü tedaviye daha iyi cevap vermektedir. Ürtikerin nedenine göre ürtikerin geliştiği yerler farklılıklar gösterebilir. Güneşe bağlı gelişen solar ürtikerde daha çok güneşin temas ettiği yüz ve boyunda kaşıntılı kızarıklıklar görülmektedir.

Ürtiker alerjik şokun belirtisi de olabilir

Ürtiker özellikle daha önceden bilinen bir besin alerjisi varsa ve bu besin alındıktan sonra 2 saat içinde ürtiker gelişmişse alerjik şok açısından dikkatli olunması gerekir ve acil servise bir an önce gidilmesi gerekir. Aynı şekilde bir ilaç uygulaması sonrası ani gelişen ürtiker durumunda da alerjik şok aklımıza gelmeli ve müdahale edilmelidir. 

Akut Ürtiker Nedenleri Nelerdir?

Herhangi bir tetikleyici cilt hücrelerinin histamin gibi kimyasal maddeleri serbest bırakmasına neden olabilir. Bu kimyasallar cildin yüzeyindeki küçük kan damarlarından sıvının sızmasına neden olur ve bu durumda şişmelere neden olur. Kimyasal maddeler aynı zamanda kan damarlarının genişlemesine neden olmakla beraber zararlı maddelerin etrafındaki alevlenmeye neden olabilir.

Akut ürtiker nedenleri

Idiopatik nedenler: Akut ürtikerlerin yaklaşık yarısında neden bulunamaz ve idiopatik ismi verilir.

Üst solunum yolu enfeksiyonları. Akut ürtikerlerin yaklaşık %40’ında üst solunum yolu enfeksiyonu nedeniyle ürtiker gelişir. Soğuk algınlığı veya grip gibi viral enfeksiyonlar bazı insanlar üstünde ürtiker döküntüsünü tetikleyebilir. Belirtileri görünmeyen hafif bir virüs enfeksiyonu muhtemelen açık bir nedeni olmaksızın gelişen ürtikeryal döküntülerin ortak bir tetikleyicisi olabilir.

İlaçlar: Akut ürtikerlerin yaklaşık %9’unda ilaçlar neden olur. Beta-laktam antibiytikler, aspirin, anti-inflamatuar ağrı kesiciler vb. ilaçlara alerjiler akut ürtikere neden olabilmektedir. Morfin, kas gevşeticiler, radyokontrast maddeler ve vankomisin doğrudan etki ederek akut ürtikere neden olabilmektedir.

Besinler: Akut ürtikerlerin yaklaşık %1’inde neden besinlere bağlıdır. Fıstık, çilek, narenciye, yumurta, gıda katkı maddeleri, baharatlar, çikolata veya balığa olan besin alerjisi gibi durumlar buna neden olabilir. Daha önce pek çok kez yemiş olsanız bile bir besine karşı alerji geliştirebilirsiniz.

Böcek ısırıkları ve sokmalara karşı alerjiler: Akut ürtikere neden olabilmektedir.

Cilde Temas eden kimyasallara bağlı akut ürtiker: Vücuda temas eden kimyasallar, lateks, kozmetik, bitkiler, merhemler, ısırgan tıkaçları gibi maddeler akut ürtikere nadiren neden olabilmektedir.

Akut ürtikere neden olabilen besinler, beta laktam gibi antibiotik ilaçlar, böcek ısırmaları, temasa bağlı alerjiler ve parazitler IgE’ye bağlı ürtikere neden olabilmektedir.

Serum hastalığı, kan transfüzyon reaksiyonları, viral ve bakteriyel enfeksiyonlar kompleman sistemine bağlı akut ürtiker geliştirmektedir.

Aspirin ve nonsteroid antiinflamatuarlar arişodinik asidin metobilizmasının etkisine bağlı gelişmektedir.

Akut ürtiker belirtileri varsa hangi doktora götürmeliyim?

Akut ürtiker önemli ve çocuk ve yetişkinleri rahatsız eden bir durum olduğu için vakit geçirmeden acilen hastaneye başvurulmalıdır. Akut ürtiker teşhisi 18 yaşından küçüklerde genellikle aile hekimi veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlarınca konulabilir. 18 yaşından büyüklerde de aile hekimleri, iç hastalıkları uzmanları, dermatoloji uzmanları tarafından konulabilir. Ancak ciddi ürtiker olan ve tedaviye cevap vermeyen durumlarda 18 yaşından küçük çocukların çocuk alerji/klinik immünoloji uzmanları ve 18 yaşından büyüklerde yetişkin alerji/klinik immünoloji uzmanlarınca teşhis konulup tedaviye alınmasında fayda vardır. Çünkü bu uzmanlar alerjik hastalıklar konusunda üst ihtisas yaparak çocuk alerji uzmanı veya yetişkin alerji uzmanı olan doktorlardır. 

Akut Ürtiker Teşhisi Nasıl Yapılır?

Akut ürtiker teşhisi bir çok doktor tarafınca rahatlıkla yapılabilen bir hastalıktır. Teşhis için ürtiker belirtilerinin gelişim öyküsü, vücudun hangi bölgelerinde olduğu, döküntülerin şekli ve süresi teşhiste önemlidir. Muayene bulguları ve öykü teşhisi koymada çok etkilidir. Akut ürtikerin nedeni bazı durumlarda belirgindir. Teşhis sürecinde doktorunuz sizi öncelikle fiziksel muayeneye alır ve ardından belirtilere neyin neden olduğu anlamak için çeşitli sorular sorarak hastalık hikayenizi öğrenir.

Doktorunuz size şu soruları soracaktır

• Ürtikerin belirtileri ne zaman başladı?
• Ürtiker döküntüleri ne kadar sürüyor?
• Ödem dediğimiz şişlik vücudunuzun herhangi bir yerinde gelişti mi?
• Kaşıntı nedeniyle uyku bozuluyor mu?
• Astım, egzama gibi alerjik bir hastalığı var mı?
• Ailede alerjik ir hastalık var mı?
• Kullandığı ilaç var mı?
• Şüphelendiğiniz bir besin var mı?
• Katkı maddesi içeren bir gıda tüketti mi?
• Yakın zamanda seyahat veya piknik öyküsü var mı?
• Dolgu veya diş işlemi oldu mu?
• Cerrahi bir müdahale yapıldı mı?
• Kız çocuğu ise adet ile ilişki var mı?

Genellikle ilk defa olan akut ürtiker durumunda belirtiler çok ciddi değilse ve altta yatan bir hastalıktan şüphelenilmiyorsa incelemeye gerek yoktur. Ancak ciddi belirtiler oluşmuş veya tekrarlıyorsa veya 6 haftadan uzun sürmüşse mutlaka icelenmelidir.

Sadece tek bir kurdeşen atağı genellikle yoğun test gerektirmez. Bir besin alerjisinden şüpheleniliyor ise, yediğinizi takip etmeniz gerekmektedir. Bu, aldığınız besinler ile kurdeşen arasında bir bağlantı olup olmadığını keşfetmenize yardımcı olacaktır.

Doktorunuz, kronik ürtikerden şüpheleniyor ise ailenizin tıbbi öyküsünü, evde ve işyerinde maruz kaldığınız maddeleri, evcil hayvanlara veya diğer hayvanlara maruz kalma durumunuzu ve yakın geçmişte aldığınız ilaçları soracaktır.

Alerji uzmanınız, ürtikerin nedenini belirlemek için cilt prick testi, kan testi veya idrar testlerini yaptırmanızı isteyebilir. Eğer tetikleyicinin bir besinden kaynaklandığından şüpheleniliyor ise alerji uzmanınız tanıyı doğrulamak için cilt prick testi veya kan testi yapabilir; tetikleyici tespit edildikten sonra, büyük olasılıkla bu gıdalardan veya bu gıdaların maddelerinden yapılmış olan ürünlerden uzak durmanızı önerebilir. Nadiren de olsa alerji uzmanınız bu gıdanın tetikleyici olduğunu kesinleştirmek için ölçülü bir miktarda yemenizi önerir ve bu sayede ürtikerin gelişip gelişmediğini görür bu durum çok nadir bir test yöntemidir. Eğer alerji uzmanınız ilaç olan bir tetikleyiciden şüpheleniyor ise benzer testler yapabilir ve teşhisi doğrulamak için bu ilacı size yine belli ölçülerde ve temkinli bir şekilde verebilir. Ancak hayatı tehdit eden bir alerjik reaksiyon olasılığı Anafilaksi nedeniyle, bu testler sıkı tıbbi gözetim altında, acil durum ilaçları ve ekipmanlar olmadan yapılmamalıdır.

Tedavisi Nasıl Yapılır?

Akut ürtiker tedavisinde ürtikere neden olan nedenin ortadan kaldırılması ve ilaç tedavisi ile tedavi edilmektedir.

Öncelikle ürtikere nedeni biliniyorsa hemen kesilir. Örneğin besine alerji varsa o besin tüketilmez, ilaca bağlı ise o ilaç alınmaz.

Akut ürtikerde alınması gereken önlemler

– Yemekler: Belirtilerinize neden olduğu belirlenen gıdaları yemeyin katlı maddesi içeren marketing ürünleri tüketmeyin

– Sürtünme veya Çizilme: Sert sabunlar ve havlulardan kaçının. Sık sık banyo yapmak kaşıntı ve çizilmeyi azaltabilir ve bu vücudunuza aynı zamanda yararlı bir durumdur.

– Sabit basınç: Sıkı kıyafetlerden kaçının. Ürtiker gevşek giysiler giyerek rahatlatılabilir.

– Soğuğa maruz kalmak: Soğuğa maruz kaldığınızda ya da soğuk suda yüzerken yanınızda her zaman bir epinefrin otomatik enjektör taşımalısınız. Soğuk havaya maruz kalmaktan kaçının ve soğuk havalarda burnunuzun ve ağzınızın etrafında bir fular kullanın. Soğukta dışarıda olmalıysanız, sıcak ve kalın kıyafetler giymelisiniz.

– Güneşe maruz kalmak: Koruyucu giysiler giyin ve güneş kremi uygulayın.

– İlaçlar: Belirli bir ilacın ürtikere neden olduğunu düşünürseniz hemen doktorunuza veya eczacınıza haber verin.

Akut Ürtikerin İlaç tedavisi

İlaç tedavisinde genellikle antihistaminikler, kotikosteroidler, kullanılmakla birlikte bazı nadir durumlarda immunsüpresif tedaviler gerekebilmektedir. Acil alerjik şok durumunda epinefrin tedavisi gerekebilir.

Antihistaminikler, akut ürtiker için reçeteyle kullanılabilir ve sıklıkla önerilen bir ilaç tedavisidir. Alerjik belirtilere neden olabilecek deride bir kimyasal olan histaminin etkisini bloke etmeye çalışır. Genel olarak düşük sedasyon veya sedasyonsuz antihistaminikler tercih edilir. Etkili, uzun süreli ve yan etkileri azdır. Alerji uzmanınız belirtileri hafifletmek için, soğuk kompres ve kaşıntıyı önleyici krem ile birlikte, iki ya da üç antihistaminik seans önerebilir. Şiddetli ürtiker atakları belirtilerin şiddetini azaltabilen prednison ve benzer bir kortikosteroid ilaç veya immün modülatör ile geçici tedavi gerektirebilir. Ciddi kaşıntılarda enjeksiyon yoluyla tedavi edilmesi uygun olur.

Kotikosteroidler: Kortikosteroid tedavi özellikle ciddi akut ürtiker durumlarında enjeksiyon yoluyla ve sonrasında ağız yoluyla verilebilen etkili bir tedavidir.

Epinefrin: Eğer vücudunuzun bu duruma verdiği tepki dilinizin veya dudaklarınızın şişmesi ise ve solunum sıkıntısı çekiyor iseniz alerji uzmanınız her zaman el altında tutmanız gereken bir epinefrin ( Adrenalin) otomatik enjektör reçetesi yazabilir. Bunlar, erken anafilaksi semptomları olabilir ve potansiyel olarak öldürücü bir alerjik reaksiyon olup nefes almayı engeller ve şoka yol açabilir. Anafilaksi için tek tedavi epinefrindir. Eğer vücudunuzda değişen bu duruma enjektörünüz yanınızda değilse ve otomatik enjektör kullandıktan sonra iyiye gitmiyorsa derhal tıbbi yardım almanız gerekmektedir. Ayrıca otomatik enjektör kullandıktan sonra tekrardan tıbbi yardım almanız gerekmektedir.